„Zasadą w prawie cywilnym jest swoboda decydowania o swoim majątku; także na wypadek śmierci, a więc – i swoboda testowania. Swoboda testowania nie jest jednak nieograniczona. Ograniczenie swobody testowania stanowi instytucja zachowku. Prawo spadkowe zapewnia członkom najbliższej rodziny spadkodawcy, zaliczonym do kręgu uprawnionych do zachowku, uzyskanie określonej korzyści ze spadku, niezależnie od woli spadkodawcy, tj. choćby spadkodawca pozbawił ich tej korzyści przez rozrządzenia testamentowe lub dokonane darowizny.” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23.03.2018 r., sygn. akt: I CSK 424/17)
Instytucja zachowku ma zatem na celu zapewnienie osobom uprawnionym udział w majątku zmarłego członka rodziny poprzez zapłatę na rzecz uprawnionego określonej kwoty pieniężnej.
Prawo do zachowku przysługuje:
1) zstępnym spadkodawcy, np. dzieciom spadkodawcy
2) małżonkowi, który w chwili śmierci spadkodawcy pozostawał ze spadkodawcą w ważnym związku małżeńskim, chyba że – więcej tutaj
3) rodzicom spadkodawcy (tylko w sytuacji, gdy spadkodawca nie pozostawił zstępnych, np. dzieci, wnuków)
Co do zasady uprawnionym do zachowku przysługuje połowa wartości udziału spadkowego, który przypadałby im w dziedziczeniu ustawowym. Natomiast w przypadku osób trwale niezdolnych do pracy lub małoletnich (osób, które nie ukończyły 18 roku życia) - 2/3 wartości tego udziału.
Za zapłatę zachowku odpowiedzialność ponoszą następujące kolejno kategorie osób:
1) spadkobiercy
2) zapisobiercy windykacyjni
3) obdarowani na podstawie umowy darowizny
Ad. 1. Za zapłatę zachowku odpowiadają spadkobiercy proporcjonalnie do wysokości udziału w spadku. Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Ad. 2. Jeżeli uprawniony do zachowku nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, wówczas zobowiązani do zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku są zapisobiercy windykacyjni. Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek. Jeżeli spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz kilku osób, ich odpowiedzialność względem uprawnionego do zachowku jest solidarna.
Ad. 3. W przypadku, gdy uprawniony do zachowku nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego zobowiązana do zapłaty sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku jest osoba, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku (obdarowany). Obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Zachowek nie przysługuje:
1) osobie wydziedziczonej w testamencie, więcej tutaj
2) uznanej za niegodnego dziedziczenia przez sąd, więcej tutaj
3) osobie, która odrzuciła spadek, więcej tutaj
4) osobie, która w umowie ze spadkodawcą zrzekła dziedziczenia, więcej tutaj
5) małżonkowi po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, a także w sytuacji formalnie niezakończonego wyrokiem rozwodowym małżeństwa, jeśli spadkobierca wystąpił o orzeczenie rozwodu z winy współmałżonka
6) małżonkowi w przypadku orzeczonej przez sąd separacji albo jeśli separacja nie została jeszcze formalnie orzeczona, ale spadkodawca wystąpił z wnioskiem o jej orzeczenie z winy współmałżonka
Zamieszczony na niniejszej stronie wpis ma wyłącznie charakter informacyjny i nie stanowi pomocy prawnej w rozumieniu ustawy o radcach prawnych.